Kerkenvisie Oost Achterhoek

Het is een heel boekwerk geworden: de kerkenvisie van de drie gemeenten. Onderzoekers van de TU in Delft en vertegenwoordigers van de gemeenten hebben van alle 55 godshuizen in de gemeenten Aalten, Winterswijk en Oost Gelre een zogenoemd kerkenpaspoort gemaakt. Per kerk is gekeken naar de geschiedenis, de bouwkundige staat, het monumentale karakter, de waarde voor de gemeenschap, de kerkgenootschap en de mogelijkheden voor herbestemming.

Daarnaast zijn er gesprekken gevoerd met vertegenwoordigers van de kerken. Daarbij gaat het niet alleen om de reguliere kerkgebouwen, maar ook de moskeeën en koninkrijkzalen van de Jehova’s Getuigen zijn bezocht om duidelijk te krijgen hoe de geloofsgemeenschappen aankijken tegen de toekomst van hun gebouwen.

Zonde

De kerkenvisie komt niet uit de lucht vallen. De afgelopen jaren zijn verschillende katholieke kerken gesloten voor diensten. Ook protestantse kerken zijn verkocht. Ted Kok, wethouder in Aalten: ,,De komende jaren staat er nog heel wat op ons te wachten. De ontkerkelijking heeft al behoorlijk toegeslagen, maar dat gaat nog wel even door. Laat je kerken straks leeg staan, verkrotten? Slopen? Dat zou soms echt zonde zijn, gezien de plek die veel van deze gebouwen in de samenleving hebben.’’

Die betekenis ligt niet alleen in de stenen, heeft hij gemerkt tijdens gesprekken met kerkvertegenwoordigers. ,,Mensen zijn ontzettend betrokken bij hun gebouw en hun gemeenschap. Rouw en trouw. Het ligt allemaal heel gevoelig. Het doet wat met deze mensen als hun gebouw afgestoten moet worden. Niet alleen gelovigen voelen zich met de gebouwen verbonden, het gaat echt om het hele dorp. Maar het zijn wel dure gebouwen, ook in onderhoud. Daarom zijn er veel zorgen over de toekomst. De gemiddelde leeftijd van de kerkgangers en vrijwilligers ligt vaak erg hoog. ”

Volop bezoekers

Het is niet louter kommer en kwel, verzekeren de bestuurders. ,,We zien ook gemeenschappen die uitstekend draaien en nog volop bezoekers trekken”, vertelt de Winterswijkse wethouder Henk Jan Tannemaat. ,,Ook zijn er nieuwe initiatieven. Denk aan de ontwikkelingen in de Jeugdkerkstraat met de evangelische kerk in het voormalige jongerencentrum Eucalypta en de Pinstergemeente aan in de Balinkeskerk.”

Nederland kent een scheiding van kerk en staat. Waarom steken de drie gemeenten zoveel energie in de kerkgebouwen? ,,Het is niet ons eigendom, maar vanwege het algemeen belang willen we graag meedenken en meepraten bij toekomstige ontwikkelingen. Misschien kan er samengewerkt worden. Zijn er andere mogelijkheden, waar de kerkgemeenschappen nog geen idee bij hebben? We bieden graag een helpende hand”, stelt wethouder Marieke Frank van Oost Gelre.

Bedrijfsverzamelgebouw

Naast de helpende hand, zien de bestuurders voor de gemeenten ook nog een andere rol. Kok: ,,Als de functies van de gebouwen veranderen, moeten vaak ook de bestemmingsplannen aangepast worden. Een bedrijfsverzamelgebouw is echt wat anders dan een kerk. Ook wij moeten daar over nadenken. Wat willen we wel, en wat niet. Daar kan je beter maar op tijd mee beginnen.”

RK Helenakerk in Aalten

Gebouwd tussen 1950 en 1952 door kerkenvernieuwer Jan van Dongen in neoromaanse stijl. De kerk wordt dit jaar onttrokken aan de eredienst door de katholieke kerk. De laatste dienst wordt 6 februari gehouden. Het kerkgebouw met bijbehorende pastorie en tuin is zeer gaaf en authentiek met een hoge beeldwaarde. Het ‘ensemble’ is een gemeentelijk monument. Gebouw en pastorie zijn verkocht. Het is nog niet duidelijk wat ermee gaat gebeuren. Herbestemming is mogelijk. Opdelen van de kerk is lastig. Verhuur als multifunctionele zaal is voor de hand liggend. Woonfunctie is optie, maar wel lastig te realiseren.

Johannes de Doper in Meddo

RK kerk, gebouwd in 1864, zaalkerk met eenvoudig zadeldak. Het gebouw wordt de komende jaren onttrokken aan de eredienst door de katholieke kerk. ‘Idyllische inbedding op kavel met mooie tuin eromheen. Interessant ensemble’. De kerk is een gemeentelijk monument. Een denktank uit het dorp is in gesprek met potentiële koper, die er een multifunctioneel gebouw van wil maken. Volgens de gemeente Winterswijk lijkt herbestemming geen ‘lastig of duur dossier’ te worden.

Balinkeskerk in Winterswijk

Als jeugdkerk gebouwd in 1930 in opdracht van de Hervormde Gemeente. In 2013 verkocht als uitvaartcentrum. Sinds 2019 weer in gebruik als kerk door de pinkstergemeente Life Winterswijk. Pand met beperkte architecturale waarde. Geen monumentale status. Herbestemming is niet nodig, omdat deze in gebruik is als kerk door pinkstergemeente, een gemeenschap die nauwelijks last heeft van vergrijzing en geen plannen heeft om het gebouw te verkopen. Mocht herbestemming nodig zijn, dan leert de geschiedenis van dit gebouw dat dit geen probleem zal opleveren.

Heurnse Kerk in De Heurne

De Heurnse Kerk is in 1908 gebouwd voor de Hervormde gemeente. Een eenvoudige bakstenen zaalkerk in eclectische stijl met een uit 1895 stammend, rijk geornamenteerd orgel. Het gebouw is aangewezen als een gemeentelijk monument. Vanwege teruglopend kerkbezoek is de kerk al enkele jaren geleden verkocht. De nieuwe eigenaar wil er een woonruimte in creëren. Opdeling van het gebouw is mogelijk, met name de zaalkerk en de consistoriekamer.

Sint Bonifaciuskerk in Lichtenvoorde

De neogotische kerk werd in 1912-1913 gebouwd naar een ontwerp van Wolter ter Riele, een leerling van de beroemde architect Cuypers. De Sint Bonifatiuskerk is een gemeentelijk monument en beeldbepalend voor Lichtenvoorde. Het pand blijft vooralsnog in gebruik als kerkgebouw, zeker na de recente sluiting van de kerk in Vragender vanwege teruglopend kerkbezoek. Mocht herontwikkeling nodig zijn in de toekomst, zou de kerk een plek kunnen worden voor kunst en cultuur, maar ook als kantoor, hotel en/of restaurant.

Bron: De Gelderlander